Welke vragen voor een maatschappelijk verantwoorde digitale en slimme stad moet elke beleidsmaker zich stellen? Wij maakten een lijstje, met het Leiden-Delft-Erasmus Centre for BOLD Cities.
Door Mirte van der Sangen (Centre for BOLD Cities)
Uit het rapport Onder Invloed: over: hoe virtualisering van onze fysieke leefomgeving steeds sterker ons denken en doen stuurt, geschreven door Post-X Society, blijkt hoe de fysieke wereld steeds meer wordt overgenomen door digitale technologie.
Dit vraagt om een sterk politiek bewustzijn. Burgers en beleidsmakers moeten zich er namelijk van bewust zijn hoe commerciële doelen achter technologische innovaties een bedreiging zijn voor democratische waarden.
Want in de praktijk stuurt technologie mensen zonder dat zij zich daarvan bewust zijn. Dit gebeurt zowel tijdens dagelijks interacties als bij politieke beleidsprocessen.
Workshop bij de Nationale Politie
Tijdens een werkcongres van de Nationale Politie, in april in Utrecht, werd hier verder over gesproken in een workshop die werd geleid door Jiska Engelbert (academic director van het Centre for BOLD Cities) en Pieter van Boheemen (directeur van Post-X Society).
Samen met een scala aan experts uit het veld analyseerden zij kritisch het gebruik van digitale tools in het publieke domein. De focus lag op de impact van virtualisatie van het publieke domein op veiligheid, autonomie en democratie.
In de workshop bespraken deelnemers bespreken welke gedeelde waarden als gids kunnen fungeren tijdens beslismomenten over de implementatie van technologie. Waarden als autonomie, democratie en transparantie worden in deze fase benadrukt.
Praktische lijst met slimme vragen
Het resultaat van de workshop is een praktische lijst van slimme vragen die elke beleidsmaker zichzelf moet stellen wanneer nieuwe ontwikkelingen in de smart city zich aanbieden.
Die lijst valt uiteen in drie onderwerpen:
- burgerlijke autonomie
- de balans tussen privaat en publiek
- maatschappelijke polarisatie
Deze vragen moet je als beleidsmaker dus stellen over digitale en slimme steden:
Drie vragen over burgerlijke autonomie
1. Hoe zorgen we ervoor dat burgers autonomie houden over hoe zij contact hebben met de overheid?
2. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat beslissingen van digitale systemen in de slimme stad betwistbaar blijven door burgers?
3. Hoe bevorderen we een klimaat waarin beleidsmakers worden aangemoedigd om technologische implementaties in de smart city kritisch te benaderen en te controleren?
Vijf vragen over de balans tussen privaat en publiek
4. Aan welke kenmerken kunnen we de privatisering van de publieke ruimte herkennen?
5. Hoe kunnen gemeenten burgers beschermen tegen digitale infiltratie door private bedrijven, en tegelijkertijd hun soevereiniteit als consument als burger waarborgen?
6. Hoe blazen we het politieke debat nieuw leven in over welke technologische diensten (momenteel vaak in handen van private bedrijven) als publiek goed moeten worden beschouwd?
7. Welke financieringsmodellen zijn er voor de publieke ruimte in de context van toenemende privatisering?
8. Hoe kunnen gemeenten effectief participeren in hybride ruimtes, dus daar waar publiek en privaat samenkomen?
Twee vragen over maatschappelijke polarisatie
9. Hoe kunnen we technologie inzetten om verbinding tussen burgers te bevorderen in plaats van maatschappelijke verdeeldheid te vergroten?
10. Hoe zorgen we ervoor dat collectieve acties en gemeenschappelijke ervaringen mogelijk blijven binnen de technologische infrastructuur?
We moeten ons niet blind laten sturen
Ook bespraken de deelnemers de dreigingen van digitalisering voor de samenleving, die alleen maar toenemen als we onze houding niet veranderen en ons blind laten sturen.
Ze kwamen tot twee dreigingen:
De eerste dreiging ligt bij de toenemende dataficatie van onze samenleving.
Burgers raken steeds verder van elkaar verwijderd door hun leven in een online bubbel, gecreëerd door een gepersonaliseerd algoritme. Burgers hebben daardoor steeds meer moeite om in het publieke domein met elkaar in verbinding te zijn.
De tweede dreiging is het gebrek aan toegang voor burgers tot de politieke beleidsprocessen over technologie.
Hierdoor bestaat het gevaar dat het beleid onvoldoende de belangen van inwoners behartigt. De deelnemers pleiten voor het waarborgen van transparantie over de inzet van technologie en algoritmes bij diensten van de overheid voor burgers. Dit vereist dat burgers de gelegenheid krijgen om te kiezen of en hoe zij gebruik willen maken van digitale tools.
Burgers zouden bijvoorbeeld inzage moeten kunnen krijgen in welke persoonlijke data de overheid over hen bezit. Daarnaast zou er ook altijd een offline alternatief moeten zijn voor communicatie met de overheid.
Realisatie hiervan heeft drie voordelen: het is gunstig voor burgers die zich sceptisch verhouden tot de toenemende de digitalisering, het bevordert de inclusie van digitaal analfabete burgers, en het versterkt het vertrouwen tussen burgers en overheden.
Toegankelijker debat over beleidskeuzes
In lijn met deze visie bepleit Centre for BOLD Cities-directeur Jiska Engelbert de invoering van contestability. Dit houdt in dat in iedere fase van technologie (van ontwikkeling en testen tot invoering en evaluatie) alle stakeholders, inclusief burgers, de mogelijkheid hebben om keuzes te betwisten.
Engelbert waarschuwt dat gesprekken hierover al snel verzanden in brede ideologische debatten over de algehele richting van digitalisering. Zij adviseert daarom om op kleinere schaal te werk te gaan. En vragen te stellen als:
- Van wie ben ik mijn stad afhankelijk om politieke verandering te initiëren?
- Welke bedrijven zijn gebaat bij de virtualisatie van het publieke domein?
- Wat hebben burgers in het dagelijks leven nodig om actief betrokken te zijn in het ontwikkelen en controleren van technologische implementaties?
Door daar antwoord op te geven, kan zulke contestability ontstaan.
Oproep voor beleidsmakers en ambtenaren
Werk jij in een gemeente of op een ander overheidsniveau aan smart cities? Dan zijn we benieuwd naar jouw ervaringen en inzichten. Ook hopen we dat je deze lijst kunt toepassen in jouw werk. Aanvullingen zijn welkom!
Pieter van Boheemen en Jiska Engelbert.
Dit verslag verscheen eerder op de website van het Centre for BOLD Cities